Οι ηθοποιοί εμφανίζονται επί σκηνής με τα φώτα της πλατείας αναμμένα και σαν οικοδεσπότες της βραδιάς που είναι, μας υποδέχονται. Απευθύνονται στο κοινό με μια μη-αναμενόμενη οικειότητα και αμεσότητα κι όταν με αρκετή δόση χιούμορ αλλά και κάποια ενδιαφέροντα σχόλια ολοκληρώνουν την εισαγωγή τους -κατά την οποία γίνονται αναφορές ακόμα και σε προσωπικές παραμέτρους σε σχέση με το έργο που ακολουθεί- τελειώνει η διαδικασία, τα φώτα χαμηλώνουν.

Σκηνικό, ένα παλιού τύπου ξύλινο έλκηθρο και ως φόντο μεγάλες λευκές κουρτίνες σε λουρίδες να κρέμονται. Οι δύο αφηγητές – ερμηνευτές, ο Δημήτρης Λιγνάδης και ο Γιώργος Νανούρης ξεκινάνε την αφήγηση σε τρίτο πρόσωπο ενώ σύντομα παίρνουν τη θέση τους και ενσαρκώνουν τους δύο χαρακτήρες του Βασίλι και του Νικίτα αντίστοιχα.

Το θεατρικό έργο «Αφέντης και δούλος» που παίζεται στο θέατρο Βασιλάκου σε σκηνοθεσία Γιώργου Νανούρη βασίζεται σε διήγημα του Λέοντος Τολστόι που γράφτηκε στα τέλη του 19ου αι. σε εποχή μεγάλης φτώχειας. Περιγράφει την ιστορία δύο αντρών σε ένα χωριό, ενός πλούσιου κι ενός φτωχού, οι οποίοι μια κρύα χειμωνιάτικη νύχτα διασχίζουν ένα δάσος κι έρχονται αντιμέτωποι με μια τρομερή κακοκαιρία.

Ο πλούσιος έμπορας Βασίλι θέλει πάση θυσία να φτάσει έγκαιρα σε ένα αντικρινό χωριό για να αγοράσει πρώτος ένα κτήμα-ευκαιρία που πουλιέται, πριν προλάβουν να το αγοράσουν οι ανταγωνιστές του. Αυτό έκανε σ’όλη του τη ζωή άλλωστε, έτσι έκανε χρήματα, αρπάζοντας ευκαιρίες, δε θα έχανε ακόμα μία! Η επιμονή του αυτή δεν έχει να κάνει απαραίτητα με το κέρδος, δεν είναι αυτό που του λείπει, αλλά μια ακόμα επιβεβαίωση ότι υπερέχει ανάμεσα στους όμοιους του. Έζεψε λοιπόν το δούλο του Νικίτα στη θέση του ζώου, ανέβηκε ο ίδιος επάνω στο έλκηθρο του φορώντας βαρύ γούνινο παλτό και γούνινο καλπάκι, και ξεκινάει μέσα στο άγριο σκοτάδι με τη βεβαιότητα ότι δε θα μπορούσε να πράττει πιο σωστά.

Στη διαδρομή όμως πέφτουν σε μια ανελέητη χιονοθύελλα και χάνονται. Θύματα της μανίας του χιονιά κινδυνεύει η ίδια τους η ζωή. Αρχικά ο Βασίλι εγκαταλείπει το δούλο του, ο οποίος έτσι κι αλλιώς είναι ντυμένος με κουρέλια και δεν έχει πολλές ελπίδες να επιβιώσει. Αβοήθητος μέσα στο χιόνι ο Νικίτα, σωριασμένος κι ακουμπισμένος στο όχημα το οποίο έχει ανατραπεί, έχει παραδοθεί αδιαμαρτύρητα στη μοίρα του. Εφόσον, σκέφτεται για εκείνον ο Βασίλι, δεν έχει τίποτα στην κατοχή του, δεν έχει καμία σημασία αν θα ζήσει ή αν θα πεθάνει. Σύντομα όμως συνειδητοποιεί ότι βρίσκεται κι ο ίδιος σε δεινή θέση, και το ξανασκέφτεται.

Το κοινό παρακολουθεί τα γεγονότα τόσο μέσα από τη δράση όσο και μέσα από την αφήγηση των δύο ηθοποιών. Ακούμε τις σκέψεις του Βασίλι καθώς τις αποκαλύπτει ο ίδιος προς εμάς, όπως και το δέος που νοιώθει μπροστά στη δύναμη της φύσης. Εντέλει συνειδητοποιεί ότι δεν αξίζει να έχει κερδίσει όλα όσα έχει κερδίσει στη ζωή του «μόνος» του, όλα μόνος του όπως υπογραμμίζει και επαίρεται γι’αυτό, και να χάσει την αιώνια ζωή. Έτσι, επιστρέφει στον Νικήτα για να τον σώσει. Βγάζει το γούνινο παλτό του και το απλώνει πάνω στο δούλο, επάνω στον οποίο ξαπλώνει και ο ίδιος.

Ο Τολστόι επί ημερών μας εγείρει, χάρη σε ιστορίες – παραβολές σαν αυτή, μεγάλα θέματα χριστιανικής ηθικής και επαναφέρει στα άγρια χρόνια που ζούμε μια μεγάλη ελπίδα. Αυτό και μόνο όχι μόνο επανεκκινεί αυτόν το μεγάλο συγγραφέα στην εποχή μας ως λογοτεχνική αξία αλλά και ως ουμανιστική διδαχή με οποιονδήποτε πιθανό αποδέχτη.

Ο Γιώργος Νανούρης ο οποίος δεν είναι η πρώτη φορά που διασκευάζει για το θέατρο πεζογραφία, έκανε μια μεταφορά που κυριαρχείται από τη σκηνοθετική ματιά του ίδιου. Δηλαδή, δεν είναι ότι απλώς μετέτρεψε το διαμαντάκι αυτό του Τολστόι σε θέατρο, αλλά κατακερμάτισε το κείμενο σε σκηνές που προφανώς ονειρεύτηκε ο ίδιος ως θεατρικές εικόνες με τη συμβολή της αφήγηση. Κι αυτό ακριβώς είναι το προτέρημα και εν μέρει η αδυναμία του εγχειρήματος.

Ενώ το κυρίως μέρος της παράστασης σε ταξιδεύει σε μια σκοτεινή και κρύα νυχτιά της ρωσικής στέπας και απεραντοσύνης μέσα από εικόνες που σε μαγεύουν, ιδίως όταν οι κουρτίνες μετατρέπονται σε ένα λόφο από λευκό χιόνι, όποτε οι ερμηνευτές απευθύνονται στο κοινό, αλλά ακόμα και όταν ως μέρος του έργου αφηγούνται την ιστορία του Βασίλι και του Νικήτα σε τρίτο πρόσωπο ενώ είναι οι ίδιοι που τους ενσαρκώνουν είναι σαν παραφωνία στη θεατρική μυσταγωγία που συγχρόνως έχουν πετύχει. Χωρίς αυτό να καταστρέφει την παράσταση, αποδυναμώνει στιγμές στιγμές την υποδόρια συγκίνηση, τόσο την αισθητική όσο και την ερμηνευτική καθώς οι παρεμβάσεις τους αυτές μας επαναφέρουν στην πραγματικότητα από την οποία χάρη στους ίδιους έχουμε αποδράσει.

Ο Δημήτρης Λιγνάδης, ένας ηθοποιός μεγάλης υποκριτικής δεινότητας, μοιάζει σαν να μην χρειάστηκε καθόλου προσπάθεια να αναπαράγει το γράμμα και το πνεύμα αυτού του σημαντικού κειμένου αναδεικνύοντας αβίαστα τη μετάλλαξη του Βασίλι από ένα αδίστακτο και κυνικό αφέντη σε έναν μετανιωμένο και ταπεινωμένο (υπό το βάρος της συνειδητοποίησης) άνθρωπο. Είτε μιλάει ως τρίτο πρόσωπο για τον Βασίλι είτε μιλάει ως Βασίλι περνάει από την αντικειμενική περιγραφή στο συναίσθημα με στιβαρότητα, ενίοτε και με βαθιά τρυφερότητα. Με μεγάλη έξαρση για όσα υπερασπίζεται για χάρη αυτού του ανθρώπου αλλά και όταν η απειλή του θανάτου πλησιάζει με εσωτερική καθυπόταξη όταν επιστρέφουν σε αυτόν συναισθήματα που είχε από καιρό θάψει μέσα του. Έτσι οδηγείται σε μια άνευ όρων παράδοση στο θάνατο με μια εξαιρετική και απολύτως φυσική «αποδέσμευση» από τη ζωή.

Ο Νανούρης ο οποίος εκτός από τη σκηνοθεσία ανέλαβε να υποδυθεί και τον Νικήτα πετυχαίνει μια σιωπηρή και λιτή προσέγγιση του ρόλου υπογραμμίζοντας με έκδηλη ταπεινότητα την υποτακτική και σχεδόν μοιρολατρική, λόγω ταξικής θέσης, φύση του κολίγου. Αλλά και οι σκηνογραφικές λύσεις της Μαίρης Τσαγκάρη, οι κιαροσκούρο φωτισμοί του Χρήστου Τζιόγκα και βέβαια η υποβλητική μουσική του Λόλεκ έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία του όλου εγχειρήματος.

Η παράσταση αποπνέει όλα όσα φέρει ο Τολστόι και η μεγάλη λογοτεχνική παράδοση της προεπαναστατικής Ρωσίας: θρησκευτικότητα, ευσέβεια και δέος μπροστά στο θαύμα της ζωής και της φύσης, ηθική αποδοχή της μοίρας, αναζήτηση της δικαιοσύνης μέσα στην ανθρώπινη ανισότητα, κατάφαση στη ζωή. Σκηνοθετικά άψογη στο σύνολο της, είναι σαν να ήθελες να περιέχει ακόμα περισσότερη ατμοσφαιρικότητα που έτσι κι αλλιώς στην κορύφωση της το πετυχαίνει, περισσότερη μουσική να χρωματίζει ανάλογα την εικόνα του φόβου και του δέους μέσα σε αυτή την κοσμοχαλασιά, αλλά και λιγότερη επαφή με την πλατεία ώστε ο τέταρτος τοίχος να παραμείνει όρθιος και τα δρώμενα να σε ταξιδεύσουν στη Ρωσία μιας άλλης εποχής, σκληρής μεν αλλά και βαθιάς πίστης απέναντι στο μεγαλείο του Άγνωστου.

Χ.Π.

«Αφέντης και δούλος» του Λέοντος Τολστόι
Νέο Θέατρο Βασιλάκου ...διαβάστε περισσότερα